بسم الله النّور
عرصه ی عمل انسان دو بخش دارد. یک بخش مسئولیت اوست و بخشی دیگر مشغولیت. مسئولیت بخش اصلی عمل و مبتنی بر نقشی است که خداوند به شکل تکوینی یا تشریعی بر عهده ی انسان گذاشته است. انسان بنا به مسئولیتی که دارد تکالیفی بر عهده دارد. این تکالیف همان وظایفی است که انسان نسبت به نقشی که بر عهده دارد باید انجام دهد. عمدتا انسان نسبت به مسئولیت هایش مختار نیست و نمی تواند مسئولیتش را انتخاب کند. (مگر مسئولیت های تبعی که انسان می تواند آن را انتخاب کند.).
اما مشغولیت بخشی از حوزه ی عمل انسان است که انسان مختار به انجام و انتخاب آن است ولی وظیفه و تکلیفی در آن حوزه ندارد. مثلا برنامه هایی که برای اوقات فراغت در نظر گرفته می شوند عمدتا مشغولیت اند. چون انسان در زمان فراغت از مسئولیت فارغ شده و می خواهد زمانش به بطالت نگذرد. به همین دلیل مشغول می شود.
انسان در طول زندگی اش فارغ از جنسیتش نسبت به خود و جامعه مسئول است و در هر جایگاهی قرار دارد باید این مسئولیت و تکالیفی را که نسبت به آن به عهده دارد به نحو احسن انجام دهد1. از ما در آخرت درباره مسئولیت هایمان سوال می کنند و بابت نادرستی یا درستی انجام آن باید پاسخ دهیم.
خداوند به شکل تکوینی، بنا به خلقت زن یا مرد، مسئولیت هایی را بر عهده ی هرکدام گذاشته است. مسئولیت زن، پس از طی دوران دختری، همسری است و مادری2، و همین طور مسئولیت یک مرد پس از طی دوران پسری، همسری است و پدری. این دو نقش میان زن و مرد مشترکند و در عرصه ی «بیت» یا همان خانه تعریف می شوند. اما مرد علاوه بر مسئولیت های ذکر شده مسئولیت اجتماعی در برابر خانواده و و ملّتش هم دارد. اما این مسئولیت از عهده ی زن برداشته شده است. این به این معنی نیست که زن در برابر جامعه اش مسئول نیست بلکه حیطه ی مسئولیت او در برابرجامعه به شکل دیگری تعریف شده است.
یک زن پس از ازدواج و بسته شدن عقد زوجیت دائم، نمی تواند بگوید من مسئولیت همسری و مادری را به عهده نمی گیرم. چون او در برابر پذیرش این مسئولیت ها مختار نیست و این مسئولیتی که به تبع نقش تکوینی اش عهده دار شده جزء الزامات وظایف او محسوب می شود. مرد هم همین طور، یک مرد هم پس از ازدواج دائم نمی تواند بگوید نمی خواهم مسئولیت همسری، پدری و تأمین مالی و حفظ کیان خانواده را عهده دار شوم، زیرا او پس از عقد اختیاری در انتخاب مسئولیت هایش ندارد.3
پ.ن 1: از همراهی و صبر همه ی شما در زمانی که صالحات به روز نمی شد متشکرم.
پ.ن 2: در بخشی از آیه ی 228 سوره بقره آمده است: «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِى عَلَیهِْنَّ بِالمَْعْرُوفِ وَ لِلرِّجَالِ عَلَیهِْنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیم براى زنان نظیر وظیفه اى که بر عهده دارند حقوقى بر عهده (شوهران) است، مردان را بر زنان درجه و مرتبتى هست، خدا توانا و حکمت کردار است». احتمالا این آیه به تفاوت مسئولیت زنان و مردان بر می گردد. بخش اول آیه به حوزه ی مسئولیت های مشترک (همسری و مادری و پدری) و بخش دوم اشاره اش به مسئولیت های بیشتر مرد است که از آن با عنوان درجه یاد شده است.
مطالب مرتبط:
مسئولیت زن در نگاه امام خامنه ای
1- بحث مسئولیت هر انسانی فارق از جنسیتش نسبت خودش دینش و جامعه مفصل است که البته جایش اینجا نیست. باید زمانی به مسئولیت های دینی و اجتماعی یک زن جداگانه پرداخته شود.
2- در مسئولیت مادری و پدری، مسئولیت پدر از مسئولیت مادر سنگین تر است. شاهد مثالش این که پس از طلاق حضانت فرزند با پدر است نه مادر. به دلایل و حکمت های متعدد که جای ذکرش اینجا نیست.
3- در این رابطه استثنائی وجود دارد و آن ازدواج موقت است.در ازدواج موقت مسئولیتی وجود ندارد و آن چه هست بیشتر حوزه ی مشغولیت است تا مسئولیت. برای همین در اسلام به آن زیاد توصیه نشده و مواردی هم که توصیه شده بسیار استثناء و مشروط است و بیشتر به شکل مسکّن است برای خاموش کردن موقت دردی. زن و مردی که نمی توانند مسئولیت های زوجیت را عهده دار شوند با ازدواج موقت مدتی باهم زندگی می کنند. اما اگر از این زوجیت موقت فرزندی حاصل شود مسئولیت پدری بر مرد وارد خواهد شد.
