بسم الله الرحمن الرحیم
و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم
مادر امام حسن عسکری علیه السلام زنی بسیار با فضیلت و صالح بودند و امین و مورد اعتماد امام علیه السلام. در روایات گوشه ای از اقدامات و فضایل ایشان نقل شده است و بخشی از آن در این یادداشت آورده شده است.
در منابع تاریخی و روایی برای مادر گرانقدر امام حسن عسکری علیه السلام چند نام بیان شده، که عبارتند از: حُدَیْث، حُدَیْثه، حَرْبیّه، سَلیل، سَمانه و سُوسَن.1
زمانی که سلیل ـ مادر امام عسکری علیه السلام ـ به محضر امام هادی علیه السلام رسید، آن حضرت (در ستایش و مدح او) فرمود:
«سلیل، مسلولةٌ من الآفات و العاهات و الأرجاس و الأدناس (الأنجاس)؛ سلیل، از بدی ها، پلیدی ها، زشتی ها، ناپاکی ها و آلودگی ها، پاک و عاری است.»2
امام هادی علیه السلام در ادامه چنین بشارت داد:
«سیهب اللّه حجّته علی خلقه یملأ الأرض عدلاً کما ملئت جوراً؛ به زودی خداوند (از دامن و نسل سلیل) حجّت الهی بر خلق خود (مهدی موعود علیه السلام ) را موهبت و عطا می کند. او زمین را از عدل و داد پر می نماید، همان طور که از جور و ستم پرشده باشد.»
شهید مطهری در وصف مادر بزرگوار امام حسن عسکری علیه السلام می‌فرماید:
وجود مقدس امام عسکری (ع) مادری دارد به نام حدیث که به لقب جده معروف است. چون جده حضرت حجت امام مهدی (عج) بودند ایشان را جده می گفته اند. زنهای دیگری هم در تاریخ هستند که به اعتبار اینکه شهرتشان به اعتبار نوه شان است اینها را جده می گویند ... زنی که شهرتش به نام نوه اش باشد قهرا به نام جده معروف می شود. این زن بزرگوار به نام جده معروف شد. ولی تنها جده بودن سبب شهرتش نشد، مقامی دارد، عظمتی دارد، جلالتی دارد، شخصیتی دارد که نوشته اند مرحوم محدث قمی (ره) هم در "الانوار البهیه" می نویسد بعد از امام عسکری مفزع الشیعه بود یعنی ملجاء شیعه این زن بزرگوار بود. قهرا در آن وقت چون امام عسکری بیست و هشت ساله بوده اند که از دنیا رفته اند، علی القاعده مطابق سن امام هادی (ع) هم حساب بکنیم زنی بین پنجاه و شصت بوده است. اینقدر زن با جلالت و با کمالی بوده است که شیعه هر مشکلی برایش پیش می آمد به این زن عرضه می داشت.3
بعد از شهادت امام عسکری علیه السلام ، فتنه ای سهمگین به وقوع پیوست؛ زیرا جعفر ـ برادر آن حضرت ـ با شگردهای گوناگون، مدّعی «امامت» شد. در این راستا، برخی از کارگزاران بنی عبّاس و افراد لاابالی و اوباش نیز به ترویج و تبلیغ «رهبری جعفر» کمک کرده و با ادلّه دروغین و جلسات مستمر، مسأله امامت وی را بسترسازی و تقویت می کردند...
جعفر کذّاب در مجالس عزاداری، خود را به عنوان وصیّ و جانشین برادرش قلمداد می نمود و متأسّفانه گروهی از مردم نیز دچار انحراف شده و به شاخه های متعدّدی تقسیم شدند.
جعفر کذّاب برای تحقّق آرزوهایش، اموال و میراث امام علیه السلام را تصاحب کرده و نسبت به افراد خاندان عسکری و شیعیان، ستم ها و محدودیّت هایی روا داشت؛ به گونه ای که بسیاری از آنها پراکنده شده و مخفیانه زندگی می کردند.
هنوز مدّت زمانی از شهادت امام عسکری علیه السلام نگذشته بود که این خبر به مردم مدینه رسید و بنی هاشم و شیعیان در شهادت امام خود، سوگوار شده و مصیبت وارده را به مادر آن حضرت تعزیت گفتند...
امّ ابی محمّد برای زیارت قبر مطهّر فرزندش و خاموش کردن فتنه هایی که به وجود آمده بود، فوراً همراه عدّه ای از شیعیان به جانب عراق رهسپار شد. وی بعد از رسیدن به سامرّا و شنیدن تمام وقایع و مشاهده عملکرد منفی جعفر، در یک اقدام شجاعانه اعلام نمود که:
«من، وصیّ پسرم حسن بن علی هستم و به عنوان وارث، می خواهم حقّم را بگیرم.»4
جعفر و پیروانش برای باطل کردن این ادّعا، از هیچ تلاشی فروگذار نکردند، متقابلاً آن بانوی خردمند و شجاع هم برای اثبات حقّ خود، مدارک کتبی و شفاهی را به دادگاه تقدیم کرده و در نتیجه، قاضی القضات پایتخت نیز به نفع وی حکم صادر نمود.5
علاوه بر فتنه جعفر کذاب، پس ازشهادت امام حسن عسکری علیه اسلام فتنه های گوناگونی جامعه را در برگرفت و از جمله آن ها اثبات امامت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف بود.
دشمنان پس از مأیوس شدن از شناسایی و دستگیری امام مهدی علیه السلام از اختلافات مذهبی مردم، بهره برداری نموده و به تقویّت فرقه های جدید و منحرف می پرداختند. در این میان، مسئولیّت بازماندگان امام عسکری علیه السلام و اصحابش بسیار خطیر و سنگین شده بود؛ چرا که «سقیفه»های پنهان و آشکار، ضربات سهمگینی بر اسلام و تشیّع وارد می ساخت!
امّ ابی محمّد و حکیمه علیهماالسلام در یک اقدام هماهنگ، مدیریّت این «بحران» را عهده دار شده و در جلسات پرسش و پاسخ، تولّد و امامت حضرت مهدی علیه السلام را تبلیغ و ترویج می کردند.
در روایتی هم بانو حکیمه عمه امام زمان علیه السلام علت این که چرا جده وصی امام حسن عسکری علیه السلام شده است را بیان کرده‌اند:
احمد بن ابراهیم گوید: در مدینه بر حکیمه دختر امام جواد و خواهر امام هادى علیهما السّلام در سال دویست و شصت و دو وارد شدم و از پشت پرده با وى سخن گفتم و از دینش پرسیدم امام را نام برد و گفت: فلان بن الحسن و نام وى را بر زبان جارى ساخت،
گفتم: فداى شما شوم! آیا او را مشاهده کردهاى و یا آنکه خبر او را شنیدهاى؟
گفت: خبر او را از ابو محمّد علیه السّلام شنیدهام و آن را براى مادرش نوشته بود،
گفتم: آن مولود کجاست؟
گفت: مستور است،
گفتم: فَإِلَى مَنْ تَفْزَعُ الشِّیعَة؟ پس شیعه به چه کسى مراجعه کند؟
گفت: به جدّه او مادر ابو محمّد علیه السّلام،
گفتم: آیا به کسى اقتدا کنم که به زنى وصیّت کرده است؟
گفت: به حسین بن علىّ بن أبى طالب اقتداء کرده است زیرا حسین علیه السّلام در ظاهر به خواهرش زینب وصیّت کرد و دستورات علىّ بن الحسین علیهما السّلام بخاطر حفظ جانش به زینب نسبت داده مىشد.
سپس گفت: شما اهل اخبارید آیا براى شما روایت نشده است که نهمین از فرزندان حسین علیه السّلام میراثش در دوران حیاتش تقسیم مىشود؟5
ماجرای مادر امام حسن عسکری علیه السلام در تاریخ و نقش آفرینی های ویژه ایشان در فتنه ها و بحران های زمانه، درس های بزرگی برای زمان امروز ما دارد...
* برای مطالعه بیشتر:
مادر امام حسن عسگری علیه السلام که بود؟ / قسمت اول
مادر امام حسن عسگری علیه السلام که بود؟ / قسمت دوم
1- بحارالانوار، ج 50، ص 236 و 237
2- اثبات الوصیّة، مسعودی، ص 236
3-مرتضی مطهری- سیری در سیره ائمه اطهار- صفحه 217-216
4- کمال الدّین، ج 2، ص 152 ـ 148
5- مادر امام حسن عسگری علیه السلام که بود؟ / قسمت دوم
6- کمال الدین، ج 2، ص 501
