صالحات

بسم الله النّور

پیش‌تر از این عرض شد که فمینیست ها سه مشکل اصلی در حرکتشان داشتند. یکی از این اشکالات، تعریف اشتباه ساختار قدرت در خانواده و به تبع آن جامعه بود. آن‌چه در ادبیات تاریخی مرسوم بود، ضعیف دانستن زنان و توانایی کمتر آنان در قدرت جسمانی، عدم توانایی برای انجام کارهای سنگین و یا شرکت در جنگ بود که به عنوان یک نقص تلقی می‌شد. این نوع نگاه، ناشی از نظام مردسالار حاکم و عدم فهم ساختار قدرت در جوامع بود.

فمینیست ها برای تغییر این نوع نگاه و رفع ظلم از زن با ترغیب زنان به مردواره شدن، ورود به عرصه اشتغال، گماردن زنان به کارهای مردانه و در نهایت «تغییر نقش های جنسیتی» با شعار «برابری» و «تساوی» زن و مرد، سعی کردند ساختار قدرت را تغییر دهند. شیوه‌ی این حرکت در یکی از  نمادهای اصلی فمینیست‌ها هم مشهود است.

در این نماد یک زن تصویر شده که با نشان دادن بازوی خود سعی می کند خود را به لحاظ جسمی قدرتمند و شبیه مردان جلوه دهد.

-

قدرت به معنای توانستن است، یعنی «توان تحمیل اراده خود بر دیگری» به روش‌های مختلف. «قدرت» در تعریف جدید دارای سه طیف سخت، نیمه سخت و نرم است. «قدرت سخت» در عرصه نظامی و شغل‌های مردانه (شغل‌هایی که بیشتر به قدرت جسمانی مردان مرتبط است)،  قدرت اقتصادی در حوزه «نیمه سخت» تعریف می شود. اما مهم ترین عرصه قدرت، «قدرت نرم» است که به تعبیر جوزف نای (نظریه‌پرداز قدرت نرم)، قدرت تسخیر ذهن ها و قلب هاست. یعنی با قدرت نرم می توان بر قلب ها و ذهن ها نفوذ کرد و بر آن ها تسلط پیدا کرد.

در خانواده و به تبع آن جامعه، سه حوزه برای قدرت زن و مرد تعریف می شود. آیه محوری برای تبیین این سه حوزه قدرت برای زنان و مردان آیه «سکینت» و آیه «قوّامیّت» است.

خداوند متعال در آیه 34 سوره نساء می فرماید:

مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخى از ایشان را بر برخى برترى داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج مى‏‌کنند. پس، زنانِ درستکار، فرمان‌بردارند [و] به پاس آنچه خدا [براى آنان‏] حفظ کرده، اسرار [شوهرانِ خود] را حفظ مى‏‌کنند. و زنانى را که از نافرمانى آنان بیم دارید [نخست‏] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه‏‌ها از ایشان دورى کنید و [اگر تاثیر نکرد] آنان را بزنید؛ پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آن‌ها هیچ راهى [براى سرزنش‏] مجویید، که خدا والاى بزرگ است.

-

آیه 34 سوره نساء یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین آیات در تبیین نسبت میان زن و مرد و تبیین جایگاه آنان است که تعبیرها و تفسیرهای زیادی در مورد آن صورت گرفته است. مهم ترین کلمه این آیه «قوّامون» است که به جهت عمق مفهومی این واژه نمی توان آن را به درستی ترجمه کرد. علامه جوادی آملی دز بیان معنی این واژه فرموده اند: «قوّامون: قوّام صیغه مبالغه، کسی است که در رسیدگی به امور دیگران، خودش به تنهایی و بدون تکیه بر دیگری اقدام می‏کند و به تدبیر امور زن و برآوردن نیازهای او اشراف دارد، پس قوامون در این آیه به معنای شوهرانی است که در تدبیر امور و برطرف‏‌کردن نیازهای زن، اشراف دارند.»^*

به شکل کلی مرد قوّام، کسی است که بر امور همسرش قیام می کند. این امور اعم از امور اقتصادی، حفظ حریم زن و خانواده، تأمین نیازهای همسر و... است. بنابراین به احتمال قوی می توان گفت قوّامیِت مرد بر خانواده دربرگیرنده هرسه حوزه قدرت در خانواده است. یعنی مردی بر همسرش قوّام است که هر سه حوزه قدرت در خانواده را به توازن و تناسب اعمال کند.

ادامه آیه نیز مبیّن همین برداشت است. بخش «بما انفقوا من اموالهم» به عنوان یکی از ارکان مهم «قوّامیّت» مردان بر زنان، حوزه قدرت نیمه سخت است. بخش انتهایی آیه در بیان نحوه برخورد با نشوز زن سه مرحله ذکر شده است. اولین مرحله اعمال قدرت نرم و برخورد ملایم است، «فعظوهنّ»، مرحله دوّم اعمال قدرت نیمه سخت در «واهجروهنّ فی المضاجع» است و در نهایت ابراز قدرت سخت با «واضربوهنّ» است. سیاق تفاسیر و تعابیری که برای واضربوهنّ آمده بیشتر نشان دهنده نمایش قدرت است تا تصوری که عموما از فعل «واضربوهنّ» به ذهن متبادر می شود. 

-

آیه دیگر آیه 21 سوره روم است که در آن زن به عنوان محور «سکینت» در خانواده معرفی می شود:

و از نشانه‏‌هاى او این‌که از [نوع‏] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستى و رحمت نهاد. آرى، در این [نعمت‏] براى مردمى که مى‏‌اندیشند قطعاً نشانه‏‌هایى است.

-

سکینت و آرامش بخشی در خانواده از مهم ترین حوزه‌های قدرت نرم در خانواده است که محوریت آن با زن است.

-

لینک‌های مرتبط:

ساختار قدرت در خانواده (2)

ساختار قدرت در خانواده (3)

--

*تسنیم، جلد 18 -  صفحه 549