بسم الله النّور
گفتمانی که فمینیسم از ابتدا بر روی آن تأکید داشت، گفتمان برابری زن و مرد در تمامی عرصه های حقوقی، سیاسی، اجتماعی و خانوادگی بود. فمینیست ها در پی برابری نقش های زن و مرد، تساوی حقوقی آن ها در تمامی جنبه های خانوادگی، اشتغال و مشارکت اجتماعی و سیاسی، بوده و هستند.
این شبهه که آیا زن با مرد مساوی است یا نه، یکی از شبهات مطرح و مهم برای اندیشمندان و علمای اسلامی بوده و هست و همگی در پی اثبات این موضعند که زن و مرد در نظام خلقت باهم متفاوتند. اندیشمندانی چون شهید مطهری با مطرح کردن موضوعاتی چون تساوی آری و تشابه خیر، سعی در پاسخ به این سوال داشته اند. شهید مطهری در کتاب نظام حقوق زن در اسلام1 به این موضوع اشاره کرده و می فرمایند:
اگر بنا بشود تقلید و تبعیت کورکورانه از فلسفه ی غرب را کنار بگذاریم و در افکار و آراء فلسفی که از ناحیه ی آنها می رسد به خود اجازه ی فکر و اندیشه بدهیم، اول باید ببینیم آیا لازمه ی تساوی حقوق تشابه حقوق هم هست یا نه؟ تساوی غیر از تشابه است؛ تساوی برابری است و تشابه یکنواختی. ممکن است پدری ثروت خود را به طور متساوی میان فرزندان خود تقسیم کند اما به طور متشابه تقسیم نکند. مثلاً ممکن است این پدر چند قلم ثروت داشته باشد: هم تجارتخانه داشته باشد و هم ملک مزروعی و هم مستغلات اجاری، ولی نظر به اینکه قبلاً فرزندان خود را استعدادیابی کرده است، در یکی ذوق و سلیقه ی تجارت دیده است و در دیگری علاقه به کشاورزی و در سومی مستغل داری، هنگامی که می خواهد ثروت خود را در حیات خود میان فرزندان تقسیم کند، با در نظر گرفتن اینکه آنچه به همه ی فرزندان می دهد از لحاظ ارزش مساوی با یکدیگر باشد و ترجیح و امتیازی از این جهت در کار نباشد، به هر کدام از فرزندان خود همان سرمایه را می دهد که قبلاً در آزمایش استعدادیابی آن را مناسب یافته است.
... آنچه مسلّم است این است که اسلام حقوق یکجور و یکنواختی برای زن و مرد قائل نشده است، ولی اسلام هرگز امتیاز و ترجیح حقوقی برای مردان نسبت به زنان قائل نیست. اسلام اصل مساوات انسانها را در باره ی زن و مرد نیز رعایت کرده است. اسلام با تساوی حقوق زن و مرد مخالف نیست، با تشابه حقوق آنها مخالف است.
مبتنی بر دیدگاه ایشان زن و مرد، خصوصا در عرصه حقوقی مساوی اند نه مشابه.
اما اسلام گفتمانی فراتر از تساوی یا تشابه دارد آن هم «عدالت» است که در تمامی نظام آفرینش ساری و جاری است. خداوند «عادل» است و همه موجودات را به «عدل» خلق کرده است. انسان به عنوان خلیفة الله در روی زمین از این قاعده مستثنی نیست و زن و مرد نیز به عدل خداوند خلق شده اند. بنابر این، گفتمان اسلام، گفتمان عدالت جنسیتی است، نه تساوی زن و مرد. عدالت جنسیتی در تمامی عرصه های خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، حقوقی و...
حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه2 مفهوم عدل را این گونه تعریف می کنند:
«الْعَدْلُ یَضَعُ الاُْمُورَ مَواضِعَها»
عدل امور را در جاى خود قرار مى دهد.
خدواند عادل، زن را در جایگاه خود و مرد را در جایگاه خود خلق کرده است و هرکدام لوازم و نقش های خاص خود را برای رسیدن به کمال انسانی دارا هستند.
این که نقش های همسری، زایش و مادری با تمام جوانب خود به عهده ی زن گذاشته شده است به عدل است، و این که مرد در در نظام خلقت در نسبت با زن قوّام است نیز به عدل است. این که حقوق و وظایف زن در خانواده و اجتماع با مرد متفاوت و گاهی متضاد است نیز در نظام عدالت الهی تعریف می شود.
کسانی که دم از برابری و تساوی زن و مرد می زنند از این نظام عدل الهی غافلند و آن را فهم نکرده اند که نمی توانند زن و مرد را سر جای خود ببینند.
اگر مفهوم ظلم را در مقابل عدل در نظر بگیریم، ظلم یعنی خارج کردن افراد، پدیده ها و... از جایگاه خودشان. وقتی نقش های مردانه به زن داده شد یعنی او از جایگاه خود خارج شده است و بزرگترین ظلم در حق او روا داشته شده است.
یک حرفی هم که در جامعه در رابطه با حقوق زن بسیار رواج پیدا کرده است این است که می گویند، وقتی با مرور زمان زنان توانمند تر شده اند و نقش های خانوادگی تغییر کرده اند، باید حقوق نیز متناسب با این تغییرات زمانی تغییر کنند. در صورتی که این تغییر حقوقی ظلمی بالاتر از ظلم قبلی در حق زنان است. به مرور زمان زنان توانمند تر نشده اند، بلکه به ظلم، از جایگاه خود خارج و مرد تر شده اند و هویت زنانه خود را از دست داده اند. راهکار این است که زنان به جایگاه زنانه شان برگردند و مردان به جایگاه مردانه شان، نه این که حقوق و مسلمات ثابت اسلامی را مطابق با زمان تغییر دهیم.
___
پ.ن 1: این مطلب مقدمه ای است برای مطلب آینده که در رابطه با کمپین حضور 30 درصدی زنان در مجلس با شعار پیش به سوی برابری، که ان شاء الله نگاشته خواهد شد.
پ.ن 2: درباره عدالت در خلقت و... مفصل در مطالب ابتدایی صالحات بحث شده است. لینکش را در مطالب مرتبط مشاهده می کنید.
پ.ن 3: از مشارکت گسترده ی دوستان در پست نظر سنجی متشکرم!
پ.ن 4: یکی از دوستان نقدی داشتند در رابطه با پست داروینیسم جنسی، که به شرط توفیق و حیات، در جای خود مفصل به آن خواهم پرداخت. ان شاء الله
1- نظام حقوق زن در اسلام، استاد مرتض مطهری، انتشارات صدرا، ص 143
2- نهج البلاغه، حکمت 437 ص 554
---
مطالب مرتبط:
